Η Κύπρος με άλλη ματιά…

Δημήτρης Μπαλής

Αυτή δεν είναι η Κύπρος που φαντάζεσαι. Ακόμα και οι ίδιοι οι Κύπριοι, άρχισαν να τη βλέπουν με άλλη ματιά και να ανακαλύπτουν, κυρίως εξαιτίας των ταξιδιωτικών περιορισμών, μια διαφορετική, εναλλακτική πλευρά του νησιού της Αφροδίτης.

Αυτή η Κύπρος, έχει, βέβαια, το στοιχείο της θάλασσας, όμως δεν χρειάζεται απαραίτητα να το συνδυάσεις με το στοιχείο ήλιος. Άλλωστε, το προϊόν «ήλιος – θάλασσα» είναι τόσο προβεβλημένο και θα παραμείνει το τουριστικό ατού του νησιού της Μεσογείου.

Όμως, αυτή η Κύπρος που είχα την ευκαιρία να ξαναγνωρίσω, καθώς από την προηγούμενη φορά, πριν 6 χρόνια, που είχα επισκεφθεί ορισμένες από τις περιοχές που πήγα τώρα, έχει δεχθεί σημαντικές αλλαγές.

Στη Λεμεσό ξεφυτρώνουν ουρανοξύστες σαν τα μανιτάρια. Μπορεί ορισμένοι να μην αρέσκονται στα ψηλά κτίρια, των 190 μέτρων, ωστόσο αποτελούν, πλέον, χαρακτηριστικό της πόλης.

Τα χωριά στην οροσειρά Τρόοδος, όχι μόνο αναβιώνουν και έχουν χιλιάδες μόνιμους κατοίκους, αλλά αρχίζουν να αποτελούν τουριστική ατραξιόν. Τα παλαιά ξενοδοχεία ανακαινίζονται, κατασκευάζονται νέα, ενώ μόδα γίνονται τα αγροτουριστικά καταλύματα, σε παλαιά, μικρά χτίσματα.

Το κρασί, τείνει να γίνει ισχυρό χαρτί στην οικονομική δραστηριότητα των ορεινών περιοχών. Φυτεύονται αμπελώνες, αναδύονται παραδοσιακές ποικιλίες, χτίζονται επισκέψιμα οινοποιεία.

Τα αξιοθέατα, από την πλούσια ιστορική και αρχαιολογική παράδοση του τόπου, παρουσιάζονται μεγαλόπρεπα στον επισκέπτη και τα γήπεδα γκολφ προσθέτουν αξία στο τουριστικό προϊόν, όλο το χρόνο.

Ευκαιρία να γνωρίσεις τον ορεινό όγκο, καθώς το 13% του εδάφους της Κύπρου είναι δασική έκταση. Σημειώνω ότι οι Άγγλοι προστάτεψαν τα δάση, όταν είχαν την κυριαρχία στο νησί, απαγόρευσαν την ανεξέλεγκτη βόσκηση στο δάσος και έτσι διατηρήθηκε η χλωρίδα. Σε πολλά μέρη, βλέπουμε και τη γνωστή από την Ελλάδα και αλλού στη Μεσόγειο, ξερολιθιά, η οποία στην Κύπρο έχει ενταχθεί στην πολιτιστική κληρονομιά της Unesco.

Αυτή είναι η Κύπρος που συστήνω, χωρίς να παραγνωρίζω την Αγία Νάπα και τον Πρωταρά, άκρως «βιομηχανικές» τουριστικές περιοχές, μαζί με την Πάφο ή και ακόμα την πρωτεύουσα Λευκωσία, της οποίας το κέντρο –επιτέλους- ύστερα από δέκα χρόνια έργων, η Πλατεία Ελευθερίας, αποδόθηκε στο κοινό και είναι εξαιρετική, ενώ πεζοδρομήθηκε και η Εθνάρχου Μακαρίου.

Σας συστήνω, λοιπόν και σας προτείνω να βρείτε λίγες ημέρες, ώστε να ζήσετε κάτι διαφορετικό κυρίως στην ορεινή αλλά και στην παραθαλάσσια Κύπρο. Και μη μπείτε στον πειρασμό της σύγκρισης με την Ελλάδα, δε χρειάζεται. Να ζήσετε την κάθε περιοχή, γι αυτό που είναι.

Και να ξέρετε, ότι από την μια πλευρά στην άλλη, από την ανατολική Αγία Νάπα, μέχρι τη δυτική Πάφο, η απόσταση με σύγχρονο αυτοκινητόδρομο (χωρίς διόδια), είναι μόλις 2 ώρες και 15 λεπτά, ενώ σε όλο το οδικό δίκτυο θα βρεις καλοστρωμένους δρόμους. Αλλωστε, ολοένα και περισσότεροι ποδηλάτες την προτιμούν, ακόμα και ομάδες ποδηλασίας για προετοιμασία.

Ο Τουρισμός αιχμή του δόρατος στην Κύπρο

Με συνεισφορά 20%, άμεση και έμμεση στο ΑΕΠ της χώρας, ο τουρισμός αποτελεί κινητήριο δύναμη για την Κύπρο. Με 3,98 εκατ. αφίξεις το 2019 – χρονιά ρεκόρ – και 2,683 δισ. ευρώ έσοδα (2,711 δισ. ευρώ το 2018 – χρονιά ρεκόρ εσόδων), η Κύπρος επλήγη πολύ με την πανδημία, έχοντας μόλις 631.609 αφίξεις το 2020 (-91,2% σε σύγκριση με το 2019), με κύριες αγορές – χώρες το Ηνωμένο Βασίλειο (228.047), την Ελλάδα (62.788) και τη Γερμανία (60.430). Το 10μηνο του 2021, οι αφίξεις ανήλθαν σε 1,69 εκατ., καταγράφοντας αύξηση 175,9% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2020, αλλά -54,3%, σε σχέση με το 10μηνο του 2019, με κύριες αγορές – χώρες: Ρωσία (496.000), Ηνωμένο Βασίλειο (338.000), Πολωνία (93.000), Ελλάδα (84.000), Ουκρανία (82.000) και Γερμανία (71.000). Το ζήτημα με την βρετανική αγορά, αντισταθμίστηκε με εισροές από την Ανατολική Ευρώπη.

Όσον αφορά στα έσοδα, το δεκάμηνο του 2021 ανήλθαν σε 1,45 εκατ. ευρώ, ενώ η μέση δαπάνη των επισκεπτών (στο 9μηνο) εκτιμάται σε 804 ευρώ, έναντι 685 ευρώ την ίδια περίοδο του 2019, καταγράφοντας αύξηση της τάξης του 17%. Το στοιχείο αυτό είναι άκρως σημαντικό, καθώς με λιγότερους επισκέπτες, αυξήθηκε η μέση κατά κεφαλήν δαπάνη.

Οι Έλληνες επισκέπτες, δε, χρόνο με τον χρόνο αυξάνονται σε αριθμό, διότι όλο και κάτι καινούργιο ανακαλύπτουν.

Πόλεις που αλλάζουν…

Η Λεμεσός κάθε χρόνο είναι και διαφορετική. Χτίζονται νέοι ουρανοξύστες, διαθέτει μεγάλο πάρκο, ποδηλατόδρομο κατά μήκος της παραλίας και Mall δίπλα στο νέο λιμάνι, που επηρέασε, πάντως, τα καταστήματα της πόλης. Στην περιοχή Φασούρι κατασκευάζεται το καζίνο – resort που θα λειτουργήσει το 2023, μαζί με το Limassol Greens, που θα περιλαμβάνει γήπεδο γκολφ και κατοικίες προς πώληση, από 470.000 ευρώ.

Η δε μαρίνα της, είναι υπερπολυτελής, έχοντας και πανάκριβες κατοικίες.

Όμως, το καρναβάλι την έχει κάνει διάσημη σε πολλά μέρη του κόσμου και ίσως είναι το καλύτερο της Μεσογείου. Στη Λεμεσό να κλείσεις τραπέζι στο «Dionysus Mansion», με ιδιαίτερες γεύσεις σε προσιτές τιμές.

Στην Πάφο, την πρώτη πρωτεύουσα της Κύπρου για έξι αιώνες, που όταν καταστράφηκε από τον σεισμό τον 4ο αιώνα μ.Χ., οι κάτοικοι την έφτιαξαν πιο ορεινά, να πας. Ειδικά στην άνω Πάφο, με το όμορφο κέντρο της, την πλατεία 28ης Οκτωβρίου και τα νεοκλαστικά κτήρια. Η παραθαλάσσια Πάφος, αποτελεί τουριστικό θέρετρο για τους ξένους, κυρίως.

Η Λάρνακα, η πόλη του Ζήνωνα και του Αγίου Λαζάρου, έχει πάρει πνοή από το αεροδρόμιο. Το όνομά της προέρχεται από τις πολλές σαρκοφάγους της ρωμαϊκής περιόδου. Παλιά λεγόταν Σαλίνα, επειδή είχε πολλές αλυκές. Μάζευαν το αλάτι μέχρι που φτιάχτηκε το αεροδρόμιο και λόγω καυσαερίων, πλέον δεν μαζεύουν αλάτι αλλά εισάγουν.

Δεσπόζει ο καθεδρικός ναός του Αγίου Λαζάρου, που κατασκευάστηκε πάνω στον τάφο του, όπως και το κάστρο. Στα στενά σοκάκια θα βρεις και σιδεράδες που εκλείπουν, αλλά και συντηρητές αντικών.

Ήταν το πιο σημαντικό λιμάνι της Κύπρου και τα παλαιά κτήρια ανακαινίζονται συνεχώς.

Η διάσημη παραλία Φοινικούδες με αμμουδιές, είναι ιδανική για περαντζάδα και αξίζει να την επισκεφθείς τη γιορτή του Κατακλυσμού (του Αγίου Πνεύματος), γιορτή που πραγματοποιείται σε όλες τις παραλιακές πόλεις. Πριν φύγεις, για φαγητό «στου Ρουσιά», με ντόπιες νοστιμιές.

Τα ορεινά χωριά για να επισκεφθείς και να μείνεις

Τα ορεινά χωριά της Κύπρου, ειδικά τις γιορτές, μετατρέπονται σε Χριστουγεννιάτικα χωριά, με ξύλινα μαγαζάκια που πωλούν από παραδοσιακά προϊόντα μέχρι και χειροποίητες δημιουργίες, έχουν ενιαία μουσική επένδυση και πλούσιο στολισμό, δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα στους επισκέπτες που τα κατακλύζουν.

Τα Λεύκαρα, που βρίσκονται στα 600 μέτρα υψόμετρο και περικλείονται από λευκά Όρη, με λευκή πέτρα, στις αρχές Δεκεμβρίου 2021, διακρίθηκαν ανάμεσα στα 41 «Best Tourism Villages» από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, για τις καλές πρακτικές που επιδεικνύουν στην ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου και του αγροτουρισμού. Ιδιαίτερα δραστήριος ο δήμαρχος Σοφοκλής Σοφοκλέους, ο οποίος διαθέτει εμπειρία, έχοντας διατελέσει υπουργός Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως και ευρωβουλευτής.

Καινούργια προσθήκη το μεγαλύτερο συνεδριακό κέντρο της Κύπρου. Διαθέτει επίσης, δύο οινοποιεία, δύο φάρμες με γαϊδούρια, μια ελαιουργία (Terra Oliva) και 40 ξενοδοχεία αγροτουριστικά (μόνο διαμονή – διατροφή).

Στα Λεύκαρα ζουν 1200 κάτοικοι, και υπάρχει πολεοδομικό σχέδιο, με επιδότηση 50% για έως 200.000 ευρώ, για ανακατασκευή παλιάς κατοικίας ή δημιουργία καινούργιας. Πέτρινα σπίτια και πλακόστρωτα δρομάκια, συνθέτουν την εικόνα ενός παραδοσιακού οικισμού.

Το χωριό είναι πασίγνωστο για τα κεντήματά του. Το 1481, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι επισκέφθηκε τα Λεύκαρα και πήρε κέντημα. Εις ανάμνηση, το 1986 δόθηκε ένα στο Μιλάνο, από την οικογένεια Ρουβή, που κοσμεί την αγία τράπεζα του Ντουόμο, κάθε 3η Κυριακή του Οκτωβρίου. Έχει σχέδιο ντα Βίντσι με ρόμβους, που στην Κύπρο το λένε ποταμός. Παλιά τα λινά ήταν κυπριακά, όμως λόγω έλλειψης παραγωγής, τα χειροποίητα κεντήματα, όπως μου εξήγησε ο Δημοσθένης Ρουβής, φτιάχνονται πάνω σε λινά βελγικά, με κλωστές ελληνικές και γαλλικές.

Οι Πλάτρες, είναι ονομαστό χωριό στο Τρόοδρος. Πολύ παλιά, ήταν χωριό βοσκών, ωστόσο αναπτύχθηκε από τους Άγγλους, ως δροσερός, εξοχικός προορισμός. Διαθέτει πολλά ξενοδοχεία, σπίτια με 5 διαφορετικές αρχιτεκτονικές, μια εκ των οποίων η English Country Style, με τα κόκκινα τούβλα, με χώμα από το Φοινί.

Έχει πολιτιστικό κέντρο με αίθουσα Γιώργου Σεφέρη, ο οποίος διέμενε στις Πλάτρες και έγραψε το ποίημα «Ελένη» με χαρακτηριστικό στοίχο «Τα αηδόνια δεν σε αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες», που έκαναν διάσημο το χωριό σε όλο τον κόσμο. Έχει και αίθουσα του βασιλιά Φαρούκ της Αιγύπτου και της Αγγλίδας συγγραφέως Daphne du Maurier, οι οποίοι διέμεναν εκεί. Τώρα οι Πλάτρες αναβιώνουν με επενδυτικό ενδιαφέρον.

Το Όμοδος, είναι ένα χωριό που μαζί με τα Λεύκαρα, είναι τα πιο τουριστικά στην Κύπρο.

Ο Καλοπαναγιώτης είναι… χωριό και όχι παρατσούκλι. Ήταν το πρώτο χωριό που μόλις η Κύπρος εισήχθη στην Ε.Ε., πήρε κοινοτικά προγράμματα και άρχισε παρεμβάσεις. Χωριό με πολλά μικρά καταλύματα, εξαιρετικά, όπως το συγκρότημα Casale Panayiotis, με 41 δωμάτια, διάσπαρτα στο χωριό, τέσσερα εστιατόρια, σπα με ιαματικά νερά. Το χωριό προτιμούν όλοι οι Κύπριοι και ειδικά οι Λευκωσιάτες, ενώ οι ξένοι πολλαπλασιάζονται. Ξεχωρίζει το τελεφερίκ που ενώνει άνετα (χρέωση 1 ευρώ) το πάνω με το κάτω μέρος, καθώς το χωριό είναι χτισμένο σε πλαγιά.

Κακοπετριά. Άλλο όνομα και τούτο για χωριό. Κι όμως, κακό δε βρίσκεις, παρά μόνο αν ανατρέξεις στην παράδοση για το όνομα. Διακρίνονται παλιά σπίτια, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι ανακαινισμένα και λειτουργούν ως εξοχικές κατοικίες, ενοικιαζόμενα ή ταβέρνες.

Η Κυπερούντα είναι εύφορο χωριό, παράγει μήλα, κρασί και αλλαντικά.

Ο Αγρός, είναι επίσης ιδιαίτερο χωριό, γνωστό για την καλλιέργεια αρωματικής ποικιλίας τριαντάφυλλου, που χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική. Έχει, επίσης, βιοτεχνίες αλλαντικών και γλυκών κουταλιού. Για φαγητό στο «Πέζεμα» και θα με θυμηθείς.

Το Φοινί έχει γίνει γνωστό για τις κατασκευές αγγειοπλαστικής. Μάλιστα, έφτιαξα με τον Παντελή Οικονόμου δύο σχέδια.

Όσο για τον Πρόδρομο, είναι το ψηλότερο χωριό της Κύπρου, στα 1380 μ., στην οροσειρά Τρόοδος, όπως και τα υπόλοιπα και είναι γνωστό για τα πετροκέρασα που παράγει.

Το Γκολφ με την προστιθέμενη αξία

Κάθε παραθαλάσσιος τόπος, για να σέβεται τον εαυτό του, πρέπει να διαθέτει εγκαταστάσεις γκολφ. Βέβαια, το γκολφ μπορεί να αναπτυχθεί παντού, όμως όταν γειτνιάζει με το υγρό στοιχείο, είναι το κάτι άλλο.

Η Κύπρος έχει εκδώσει άδειες για 14 (!) γήπεδα γκολφ. Ήδη κατασκευάζεται ένα στη Λεμεσό, στο καζίνο – resort, και αυτή τη στιγμή λειτουργούν 4 γήπεδα, όλα 18 οπών, όλο το χρόνο: Minthis, Aphrodite Hills, Secret Valley, Elea, με τα δύο πρώτα να είναι σύνθετες μονάδες, καθώς διαθέτουν υποδομές διαμονής. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται σε διεθνείς εκθέσεις ομαδικά, με το Υφυπουργείο Τουρισμού, ως ενιαίος προορισμός της Κύπρου. Το πλεονέκτημά τους είναι ότι διαφέρουν μεταξύ τους, μορφολογικά, και έτσι δίνουν την ευκαιρία στους γκόλφερ να παίζουν σε διαφορετικά γήπεδα. Όλα τα γήπεδα είναι χωροθετημένα σε ιδιόκτητες εκτάσεις μεταξύ Λεμεσού και Πάφου. Μόνο για τις ανάγκες των γηπέδων γκολφ, απασχολούνται 120 άτομα. Ο τζίρος και των 4 γηπέδων, ανέρχεται σε 6-7 εκατ. ετησίως. Όλες οι εγκαταστάσεις χρησιμοποιούν νερό που προέρχεται από τον βιολογικό καθαρισμό της Λεμεσού και της Πάφου, ενώ έχουν και συλλέκτες βρόχινου νερού. Μάλιστα, το Minthis επένδυσε 8 εκατ. ευρώ για τη μεταφορά του νερού από τον βιολογικό καθαρισμό της Πάφου.

Το Minthis, της εταιρείας Pafilia (διαθέτει και έναν από τους ψηλότερους ουρανοξύστες στη Λεμεσό – τον Οne) βρίσκεται σε απόσταση 10 λεπτών από την Πάφο. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1994 και ήταν το πρώτο στην Κύπρο. Η επένδυση ανέρχεται στα 200 εκατ. ευρώ. Διαθέτει 45 σουίτες για πολυτελή διαμονή (τιμές αυτή την εποχή από 130 – 290 ευρώ τη βραδιά για δύο άτομα, +50 ευρώ για κάθε επιπλέον), Club House, και ετοιμάζει μεγάλο Spa το 2022 μαζί με Village Square με εστιατόρια κ.ά. παροχές. Παράλληλα, κατασκευάζει ακόμα 45 δωμάτια, ενώ έχοντας άδεια για 400 κατοικίες, ήδη έχει κατασκευάσει 180 και βρίσκονται υπό κατασκευή ακόμα 80. Από αυτές, οι 250 είναι ήδη πουλημένες, με τιμές που ξεκινούν από τις 700.000 ευρώ και ξεπερνούν τα 5 εκατ. ευρώ και έχουν εμβαδόν από 180 έως 340 τ.μ.

Σύμφωνα με τον Στέλιο Πατσαλίδη, γενικό διευθυντή της επιχείρησης, και πρωτοπόρο του γκολφ στην Κύπρο, το μοντέλο λειτουργίας είναι να πωλούνται οι κατοικίες και μετά να νοικιάζονται από τους ιδιοκτήτες τους, ώστε η μονάδα να τις εκμεταλλεύεται προς ενοικίαση. Οι ιδιοκτήτες, απλά, έχουν μια εβδομάδα τον χειμώνα και άλλη μία το καλοκαίρι να μείνουν δωρεάν, και για επιπλέον χρόνο θα πρέπει να καταβάλλουν ενοίκιο.

Επισκέψιμα οινοποιεία και παραδοσιακές ποικιλίες κρασιού

Στην Κύπρο ούτε λίγο ούτε πολύ, υπάρχουν 18 κρασοχώρια, από τον Άγιο Αμβρόσιο και μετά, και ακόμα 12 χωριά Κουμανταρίας, όπου εκεί αποκλειστικά παράγεται το ΠΟΠ προϊόν.

Υπάρχουν 7 «Δρόμοι Κρασιού»: 3 σε Πάφο και Λεμεσό και 1 στη Λάρνακα καθώς και πάνω από 70 οινοποιεία, τα περισσότερα επισκέψιμα. Το Κτήμα Βασιλειάδη είναι καινούργιο, το μεγαλύτερο στα Κρασοχώρια, στο χωριό Όμοδος. Επισκέφθηκα το οικογενειακό Κτήμα Γερολεμός, που παράγει 120.000 φιάλες, έχει 18 ετικέτες κρασιού, 300 στρέμματα καλλιέργειας και φτιάχνει παλαιωμένη Κουμανταρία.

Στην Κύπρο, τα τελευταία χρόνια, δίνεται βαρύτητα στην αναβίωση παλαιών, παραδοσιακών ποικιλιών: Γιαννούδι (ερυθρό), Σπούρτικο (λευκό), Μωροκανέλλα (λευκό), Μαραθεύτικο (κόκκινο), Βασίλισσα, Πρωμάρα, Ξυνιστέρι, Μαύρο (κόκκινο). Οι δύο τελευταίες χαρίζουν τη Ζιβανία (τσίπουρο) και τη διάσημη Κουμανταρία, η οποία παράγεται με τον ίδιο τρόπο από τον 13ο αιώνα.

Αξιοθέατα που δεν πρέπει να χάσεις

Οι 10 Βυζαντινές εκκλησίες, όλες στο Τρόοδος, είναι χαρακτηρισμένες από την Unesco ως Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά.

Από τις δημιουργίες – παράθυρα του Κώστα Τσόκλη, μπορείς να φωτογραφήσεις την «Πέτρα του Ρωμιού», όπου κατά τη μυθολογία γεννήθηκε η θεά Αφροδίτη, αναδυόμενη από τη θάλασσα.

Το Κούριον, είναι το αρχαίο βασίλειο του Κουρίου, που ίδρυσαν οι Αργείοι. Ο μυκηναϊκός εποικισμός ξεκίνησε τον 14ο αι. π.Χ., ωστόσο εκεί προϋπήρχε ανεπτυγμένος πολιτισμός από Ύστερη Νεολιθική και Χαλκολιθική Εποχή. Φέρει ψηφιδωτές διακοσμήσεις στα δάπεδα της Οικίας του Ευστόλιου, με τη μετάβαση στον Χριστιανισμό, στα τέλη του 4ου αι. Ξεχωρίζει για το θέατρο (2ος αι. π.Χ.) που έχει αναστηλωθεί και γίνονται εξαιρετικές εκδηλώσεις, για την Αγορά με δημόσια οικοδομήματα, τη Στοά με 16 μαρμάρινους κίονες, το ελληνιστικό δημόσιο οικοδόμημα, το Ρωμαϊκό Νυμφαίο, οι οικίες Ευστόλιου, Μονομάχων, Σεισμών, Αχιλλέα και την Επισκοπική Βασιλική.

Το Κάστρο Κολοσσίου βρίσκεται στον πυρήνα της πλουσιότερης κοιλάδας της νότιας Κύπρου, στις εκβολές του ποταμού Κούρη. Το όνομα προέρχεται από τον φεουδάρχη Garinus de Colos. Το 1210 παραχωρήθηκε από τον Λουζινιανό βασιλιά της Κύπρου Ούγο Α στο στρατιωτικό μοναχικό Τάγμα του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ ή Ιωαννίτες όπως έγιναν γνωστοί. Ήταν το κυβερνείο – η Grande Commanderie των Ιπποτών, που έδωσε και το όνομα στο κρασί του νησιού, που ήταν προϊόν που εκμεταλλευόταν το κυβερνείο. Το κάστρο ατενίζει όλο τον κάμπο, ώστε να ελέγχεται όλη την περιοχή και οι φυτείες. Έχει χαρακτηριστικό του την «ζεματίστρα» στην οροφή, πάνω από την είσοδο, από την οποία έριχναν καυτά υγρά (νερό κ.ά.) σε επίδοξους κατακτητές. Διασώζονται κυρίως το υδραγωγείο και το κτήριο όπου στεγαζόταν το διυλιστήριο και ο ζαχαρόμυλος.

Μη παραλείψεις να σταματήσεις στις Αλυκές, μια εκ των οποίων είναι στη Λεμεσό με 12.000 φλαμίνγκο τον χρόνο. Ευκαιρία για φωτογραφίες.

Στο παραδοσιακό σπίτι της Σοφίας να πας και να ζυμώσεις μαζί της, όπως εγώ, με την οποία έφτιαξα Βασίληδες που θα έδινε σε παιδιά του χωριού. Η κυρία Σοφία, έκανε το σπίτι της επισκέψιμο, με παραδοσιακά κρεβάτια, αργαλειό, υφαντά και μποστάνι. Εκεί ζυμώνει παραδοσιακό ψωμί που το ψήνει σε ξυλόφουρνο και παράγει το χαλούμι με τον δυόσμο ανάμεσα, που αν το φας πάνω σε φρεσκοψημένο ψωμί και πιεις και μια ζιβανία, χορταίνεις. Από τη διαδικασία παρασκευής του τυριού, βγαίνει και το αναρή (μανούρι), ανάλατο. Οι κόρες της κυρίας Σοφίας και ο σύζυγος, βρίσκονται όλοι στην υπηρεσία της επιχείρησης.

Αυτή είναι η Κύπρος που σας λέω ότι αξίζει να δείτε και αν είναι να νοικιάσετε αυτοκίνητο, μη ξεχνάτε να οδηγείτε πάντα στην αριστερή πλευρά του δρόμου. «Keep left», όπως μου έλεγαν όταν οδηγούσα σε χώρες με ανάλογο σύστημα.